Somberheid en depressie bij jeugdigen: hoe herken je het en wat kan je doen?
Gepubliceerd op: 22 juni 2021
Het afgelopen jaar is pittig geweest voor veel kinderen en jongeren. Niet voor niets kreeg ons kabinet een serieuze tik op de vingers in het jaarlijkse wereldwijde kinderrechtenrapport ‘de KidsRights Index’. Jeugdhulpverleners zoals schoolmaatschappelijk werkers zien veel jongeren die het moeilijk hebben door het ontbreken van regelmaat en sociale contacten. Om deze jeugdhulpverleners informatie, tips en handvatten te geven, organiseerde Community vanuit gemeente Leidschendam/Voorburg een informatieve bijeenkomst over somberheid en depressie bij jongeren.
Gedragswetenschapper Ivrian Lautenslager is als deskundige aan het woord tijdens de bijeenkomst. Zij werkt binnen het team Diagnostiek en Behandeling binnen Jeugdformaat. Ze behandelt kinderen en jongeren die vastlopen door hun problemen. De aard van de problematiek varieert: stemmingsklachten, faalangst, trauma, angstklachten, piekeren, motivatieproblemen, een negatief zelfbeeld of gedragsproblemen. Ivrian is Kinder- en Jeugdpsycholoog SKJ en gespecialiseerd in Cognitieve Gedragstherapie.
Signaleren
De schoolmaatschappelijk werkers en andere jeugdhulpverleners zijn vaak de eersten die somberheid bij jeugdigen signaleren. Zij moeten inschatten of het gaat om stemmingsproblemen of een depressie. Bij een depressie verwijzen zij de jongeren door naar een psychiater bij de GGZ, afhankelijk van de ernst de basis- of specialistische GGZ. Bij somberheidsklachten gaan ze zelf aan de slag. Ivrian begint daarom met een uitleg over het verschil tussen somberheid en depressie. ‘Een jeugdige met somberheidsklachten heeft niet direct een depressie: er is een onderscheid tussen stemmingsproblemen en een depressieve stoornis. Bij een depressie ervaart de jongere minimaal vijf van de volgende kenmerken binnen twee weken, afwijkend van eerder functioneren en sowieso één van de eerste twee:
- Sombere stemming
- Geen plezier meer beleven
- Problemen met eten (denk aan onregelmatig eten of plotselinge gewichtsafname of – toename)
- Problemen met slapen (veel piekeren rondom slaap, negatieve gedachten)
- Traag of juist onrustig zijn
- Vermoeidheid, futloosheid
- Schuldig of waardeloos voelen
- Concentratieproblemen
- Denken over dood en doodgaan
Verhoogd risico
20% van adolescenten voor hun 18e leeftijd een depressieve periode gehad. ‘En na corona verwacht ik absoluut een stijging in deze cijfers, maar dat zullen we nog moeten zien’, aldus Ivrian. Verder komt depressie twee keer zo vaak voor bij meisjes als bij jongens, en vaak zien we dat meisjes internaliseren, en jongens externaliseren. Ofwel: meisjes trekken zich terug en piekeren, en jongens zijn prikkelbaar en geïrriteerd. Een aantal groepen heeft een verhoogd risico op stemmingsklachten of een depressie:
- Mishandelde, verwaarloosde en seksueel misbruikte jongeren
- Jeugdigen met co-morbide psychische stoornis (zoals angststoornissen, ADHD of rouw)
- Jeugdigen met ouders met psychische problematiek of verslavingsproblematiek
- Blootgesteld aan veel stress (scheiding, verlies ouder)
- Delinquente jongeren
- Meisjes met verhoogd BMI én emotioneel afwijzend gedrag van ouders (laag zelfbeeld, eenzaam)
Wat kan je doen?
Ivrian vertelt: ‘Als je een sterk vermoeden hebt van een depressie, verwijs je de jeugdige door naar de GGZ. Twijfel je nog of wacht je terwijl de doorverwijzing loopt? Begin dan alvast met dezelfde stappen als bij een jeugdige met somberheidsklachten.’ Met de groep loopt Ivrian de belangrijkste stappen uitgebreid langs: geef psycho-educatie; schakel het netwerk van de jeugdige in; laat het normale leven zoveel mogelijk doorgaan; wees hoopvol over de toekomst; doorbreek passiviteit en activeer de jongere; creëer zoveel mogelijk regelmaat; geef positieve feedback op zijn gedrag; laat de jeugdige een stemmingsdagboek bijhouden (met daarbij minstens 3 positieve aspecten per dag); bied de jeugdige ontspanningsoefeningen.
Psycho-educatie
Bij elk van de stappen geeft Ivrian de groep tips en handvatten, zoals websites, apps, richtlijnen of instanties. Bij psycho-educatie deelt ze de beginselen van Cognitieve gedragstherapie (CGT). ‘Het is voor deze jeugdigen belangrijk om hoop te krijgen, om zich te realiseren: ik heb invloed op mijn gevoel, gedachten en gedrag. Ik leg dan uit: de hersenen werken als een soort spier. Als je veel negatieve gedachten hebt, worden je hersenen daarin getraind. Ik gebruik vaak het voorbeeld van een boswandeling. Als je somber bent en je loopt door een bos, zie je vooral de wolken, afval, dode takken of viezigheid. Terwijl een ander in datzelfde bos groen gras ziet, de zon voelt en vogeltjes hoort fluiten. Dat komt dus door hoe je hersenen gewend zijn om ergens naar te kijken. En dat kun je, door veel te oefenen, zelf veranderen.’
Zelf een training volgen
Een van de tips die Ivrian verder geeft, is het filmpje ‘I had a black dog, his name was depression’ (linken: https://www.youtube.com/watch?v=XiCrniLQGYc), dat je (in het geheel of deels, afhankelijk van de leeftijd van een client) kan gebruiken bij psycho-educatie en het inschatten van de klachten van de jeugdige. De schoolmaatschappelijk werkers en hulpverleners reageren positief op de bijeenkomst. Ze stellen tussendoor en achteraf veel vragen en delen waar zij tegenaan lopen, en Ivrian helpt met tips en handvatten.
Wil jij ook een training volgen over een specifiek onderwerp, en zelfs ook tips en handvatten krijgen? Kijk eens op de website van de Jeugdformaat academie: https://www.jeugdformaatacademie.nl/home Daar vind je trainingen over allerlei verschillende onderwerpen voor jeugd- en onderwijsprofessionals, leerlingen en opvoeders.