Saskia van Essen (40) weet uit ervaring hoe groot de impact van trauma kan zijn. Ze is gezinshuisouder bij Jeugdformaat en werkt daarnaast als trainer. “Ik geef vooral trainingen over trauma en hechtingsproblematiek. En telkens zie ik hoe groot het verschil kan zijn als leerkrachten met een andere bril naar kinderen leren kijken.”
Machteloosheid in de klas
Veel leerkrachten voelen zich machteloos als ze vermoeden dat trauma een rol speelt in de klas. “Ze zien gedrag dat ze niet begrijpen of waar ze niets mee kunnen. Zeker als een kind na school gewoon weer thuiskomt in een nare situatie, voelen ze frustratie: wat kan ik dan nog doen?” vertelt Saskia.
In haar training Traumasensitief onderwijs neemt ze scholen hierin stap voor stap mee. Van conciërges tot administratie en leerkrachten: iedereen doet mee. “We leggen eerst uit wat trauma eigenlijk is en hoe je het herkent. Soms is het heel zichtbaar, met druk of ingewikkeld gedrag. Maar het kan ook heel stil zijn, kinderen die onzichtbaar proberen te zijn. Daar moet je oog voor krijgen.”
Praktijkvoorbeelden die blijven hangen
Tijdens de trainingen komen veel voorbeelden langs. Saskia deelt er een paar:
“Een leerling die bij elk onverwacht geluid onder de tafel dook. In groep 1 en 2 is dat nog aandoenlijk, maar later wordt het vreemd gevonden. Als je dan door een traumabril kijkt, zie je dat het een stressreactie is. Dan kun je bedenken: hoe bereiden we hem voor op prikkels, hoe verlagen we die stress?”
Een ander voorbeeld is een jongen die telkens in conflict kwam en anderen de schuld gaf. “Een leraar dacht: hij wíl gewoon niet. Maar in de training laten we zien dat dit vaak voortkomt uit een achterstand in sociale vaardigheden. In zo’n geval maakten we een steunplan: niet meer uit de klas sturen, maar juist dichterbij de leerkracht zetten. Want vaak is het geen onwil, maar onmacht door wat je hebt meegemaakt.”
Veerkracht als sleutel
Volgens Saskia draait traumasensitief onderwijs niet alleen om het verlagen van stress, maar net zo goed om het vergroten van veerkracht. “Hoe meer veerkracht een kind heeft, hoe beter het om kan gaan met moeilijke situaties. En daar heb je als leerkracht een enorme invloed op.”
Dat begint vaak klein. “We werken met zogeheten veerkrachtversterkers. De basis is altijd: stabiele relaties met veilige volwassenen. Dat kan een ouder zijn, maar ook een leraar. Alleen al laten merken dat je er écht bent, kan voor een kind verschil maken. Daarnaast werken we met dingen als het ontdekken van interesses en talenten. Een leerling die moeite heeft met schoolwerk, kan misschien heel goed anderen helpen of kaartjes schrijven voor zieke klasgenootjes. Dat geeft zelfvertrouwen en het gevoel: ik kan wél iets bijdragen.”
Saskia ziet dat dit veel impact kan hebben. “Ik hoor vaak van leerkrachten die al jaren in het vak zitten dat oud-leerlingen terugkomen om te vertellen hoe belangrijk ze voor hen zijn geweest. Niet omdat ze de beste taallessen gaven, maar omdat ze zich gezien en gesteund voelden. Dát is veerkracht vergroten: kinderen het gevoel geven dat ze ertoe doen.”
Eyeopeners voor leerkrachten
Wat Saskia vaak terugkrijgt? Dat de training veel verheldert. “Leerkrachten ontdekken dat ze wél iets kunnen doen, ook al veranderen ze de thuissituatie niet. We werken bijvoorbeeld met een steunplan: samen met het kind bedenken wat helpt om stress te verlagen. Misschien een knuffel in de klas, een ademhalingsoefening of even tekenen. Kleine dingen maken groot verschil.”
In de training wordt gebruik gemaakt van een ervaringsoefening. “In de training doen we een ervaringsoefening. We laten deelnemers ervaren hoe het is om met stress in je lijf te moeten presteren. Dit is voor deelnemers helpend om te snappen waarom stress verlagen zo essentieel is.”p.”
Van theorie naar schoolbreed beleid
Volgens Saskia is traumasensitief onderwijs het meest effectief als het school breed wordt opgepakt. “Een school die bij ons een traject volgde, zette meteen vervolgstappen. Naast aandacht voor de individuele leerling, dachten ze na over de indeling van de lokalen, maakte chillplekken voor de kinderen in de gangen, paste hun time out protocol aan, maar dachten ook na over hoe de zorg voor personeel verbeterd kon worden. Dat laat zien: dit is niet iets wat je alleen in de klas toepast, het vraagt om een schoolbrede aanpak.”
En misschien wel het belangrijkste inzicht? Dat een goede leerkracht niet degene is die alles oplost, maar degene die veiligheid en veerkracht biedt. “Kinderen onthouden niet altijd wie hen goed leerde rekenen, maar wél wie hen zag, wie geduld had en wie er echt voor hen was.”
Voor meer informatie over de training: Traumasensitief onderwijs
