Vermoedens seksueel misbruik: ‘Hoe de omgeving op een kind reageert is van grote invloed op de ernst van de traumatisering’
Gepubliceerd op: 10 mei 2022
Het komt helaas geregeld voor: tijdens begeleiding of behandeling krijgen jeugdhulpverleners een sterk vermoeden van seksueel misbruik of seksueel overschrijdend gedrag bij een jeugdige. Hoe je hier als hulpverlener op reageert en mee omgaat ligt erg gevoelig. Daarom heeft Jeugdformaat een specialistisch taxatieteam dat ingeschakeld kan worden bij (vermoedens van) seksueel misbruik, seksueel grensoverschrijdend gedrag of kindermishandeling. Gedragswetenschapper Anne-Marie vertelt er meer over.
Over Anne-Marie
Anne-Marie is gedragswetenschapper en regiebehandelaar bij Jeugdformaat. Ze is orthopedagoog-generalist, NIKA-practitioner en EMDR-therapeut. Haar specialisme ligt op het gebied van seksualiteit. Ze doet veel diagnostiek- en behandeltrajecten gericht op seksueel misbruik en huiselijk geweld. Ook coördineert ze het specialistische taxatieteam, de portefeuillehouders seksualiteit en intimiteit binnen Jeugdformaat en het project Nu Niet Zwanger, gericht op gezonde seksuele voorlichting en anticonceptie.
Vermoedens
Anne-Marie vertelt: ‘Ik vind het altijd zo triest als ik me besef hoeveel kinderen en jongeren slachtoffer worden van seksueel misbruik of seksueel overschrijdend gedrag. We zien als hulpverleners helaas maar het topje van de ijsberg. Veel kinderen kunnen er niet over praten. Ze hebben angst voor wat er gebeurt als het uitkomt; zijn bang door dreigementen van de dader; hebben gevoelens van schuld en schaamte of stoppen het liever weg om er vooral niet aan te denken, omdat het te groot voor ze is. Om kinderen hierover te laten vertellen is het belangrijk om als hulpverleners de kinderen echt te zien en te willen weten wat ze te vertellen hebben. Het durven vragen naar nare ervaringen en het bespreken van het onderwerp seksualiteit en intimiteit is hier een belangrijk onderdeel van. Binnen Jeugdformaat proberen we dit zoveel mogelijk te doen, om de drempel om erover te kunnen praten te verlagen. Soms vertelt een jeugdige zelf iets of laat hij of zij iets doorschemeren, soms vertoont een kind of jongere ongezond seksueel gedrag dat opvalt bij hulpverleners, of soms zijn er aanwijzingen van niet-bij-de-leeftijd-passende seksuele ervaringen. Bij vermoedens van seksueel misbruik is het essentieel dat je kinderen en hun netwerk veilig en sensitief opvangt en veiligheid waarborgt.’
Politieonderzoek
‘Maar hoe je verder onderzoek doet en de eerste opvang biedt, ligt gevoelig en is precair. Ook met het oog op eventueel politieonderzoek. Seksueel misbruik is voor de politie heel lastig te bewijzen als er geen sporenonderzoek mogelijk is. Dan moet het verhaal van de bron, de jeugdige, zo betrouwbaar mogelijk zijn. Maar het is inherent aan kinderen dat ze soms vertellen wat zij denken dat de volwassene wil horen. En hoe vaker ze ernaar gevraagd worden, zeker als dat suggestieve vragen zijn, hoe minder betrouwbaar het verhaal van een kind wordt. De politie adviseert daarom: ga zo min mogelijk met het kind in gesprek voorafgaand aan het politieverhoor. Terwijl we juist als hulpverleners willen dat kinderen vertellen over wat er in hun hoofd omgaat, geheimen willen doorbreken en veiligheid willen waarborgen.’
Eerste opvang
‘Soms zijn de uitspraken van kinderen nog vaag. Dan is het nodig om deze uitspraken middels een taxatiegesprek te verhelderen, voordat de politie verder onderzoek kan doen. Ook als een kind wel direct is doorverwezen naar de politie of het Centrum voor Seksueel Geweld, is het voor hulpverleners van belang een kind en de ouders daarna zo goed mogelijk op te vangen. Voor het voeren van taxatiegesprekken maar ook voor diagnostiek, consultatie en eerste opvang hebben we het taxatieteam seksualiteit opgericht. Dat bestaat uit speciaal getrainde gedragswetenschappers, waaronder ikzelf. We gaan met deze jeugdigen in gesprek en stellen onze vragen zo open mogelijk om niet suggestief te zijn. Ook helpen we ouders en het netwerk met dit nieuws om te gaan. Juist hoe de omgeving op een kind reageert is namelijk van grote invloed op de ernst van de traumatisering. Hierbij is veel aandacht voor ieders eigen gevoelens, psycho-educatie, voorkomen van victim blaming, stabiliseren en verbinding. Veelal staan voor mensen de wereld op zijn kop. We helpen de gezinsleden weer te landen en controle te ervaren, juist op momenten dat gevoelens van machteloosheid en overspoeling zo groot zijn. Zo maken we de omgeving zo veilig mogelijk voor het kind. En we kijken samen met ambulant hulpverleners hoe we hulpverlening op langere termijn kunnen vormgeven, voor zowel kinderen als ouders.’
Veel emotie
‘Dat ondersteunen van ouders is vanuit onze ervaring erg belangrijk gebleken. In een van mijn eerste casussen had een meisje haar moeder verteld dat haar vader aan haar had gezeten. Deze moeder schoot direct hoog in haar emotie, ging gillen, flauwvallen en sloot zichzelf een uur lang op in de keuken. Daarna belde moeder de politie om haar dochter aangifte te laten doen. Maar onder andere door de heftige reactie van deze moeder, voelde dit meisje zich niet meer veilig om haar verhaal te doen. Ze klapte helemaal dicht tijdens het gesprek met de politie. We zijn er toen ingestapt met het Eerste Opvang Programma. We konden moeder, dochter en het directe netwerk goed opvangen en voerden mooie en rustige gesprekken. Moeder vertelde hoe ze zelf ook seksueel misbruik had meegemaakt. Vanuit de rust kon ze goed aansluiten bij haar dochter en op een goede manier haar emoties uiten. Samen met moeder, dochter en andere belangrijke mensen uit hun netwerk hebben we een heel fijne ‘Samen staan we sterk’-bijeenkomst georganiseerd. Er was ruimte voor gesprek en voor vragen en het meisje durfde veel meer te vertellen. Ook werd er een poster gemaakt door betrokkenen die boven het bed van het meisje werd opgehangen, zodat ze de ‘Samen staan we sterk’-boodschap iedere keer als ze ging slapen zag. Haar nachtmerries namen af en er kon alsnog een politieverhoor plaatsvinden. Wij konden moeder en dochter vertellen over de opties van traumabehandeling, maar ook over hoe de seksuele opvoeding beter vorm te geven.
Verhaal vertellen
‘Dit taxatieteam hebben we binnen Jeugdformaat niet alleen om ouders en kinderen op te vangen, maar ook als steun in de rug van hulpverleners. In de schrik of emotie van het moment weten ook zij niet altijd precies wat ze wel of niet kunnen vragen of zeggen. Dat is begrijpelijk. Zij zitten vaak langer in een traject, kennen dit kind of deze jongere goed, en hebben een vertrouwensband. Je zou denken dat dit helpend is, maar soms werkt het averechts. Jeugdigen kunnen bang zijn om bij een hulpverlener die ze aardig vinden, dingen te vertellen die ze moeilijk vinden. Ze leggen vaak de schuld bij zichzelf en vanuit angst of schaamte willen ze er niet over vertellen. Dan kan het erg helpend zijn als een neutraal persoon, die ze niet kennen en daarna ook niet meer zullen zien, hierover met ze in gesprek gaat. De gedragswetenschappers vanuit het taxatieteam vragen heel gericht en tegelijkertijd heel open naar deze ervaringen. Na de eventuele aangifte en/of traumabehandeling, neemt de ambulant hulpverlener met de vertrouwensband de begeleiding weer over. Het taxatieteam komt dus echt tijdelijk.’
Gezonde opvoeding
‘Los van het taxatieteam maak ik me ook hard voor gezonde seksuele opvoeding. Een stuk preventie is dat eigenlijk. Seksualiteit is een ontwikkelgebied waar elk kind mee te maken krijgt. En dan niet alleen het verhaal van bloemetjes en bijtjes. Het gaat veel breder, ook over veiligheid, zelfbeeld en zelfvertrouwen. Dat is zo belangrijk voor opgroeiende kinderen. Ik stimuleer ouders altijd om dit bespreekbaar te maken, op een laagdrempelige manier. Welke aanraking is oke? Hoe voel jij je in je lichaam? Wat ben jij waard, en wat mag iemand wel bij jou doen, maar wat ook niet? En wat doe je als je iets onprettigs meemaakt? Zo worden kinderen weerbaar en voelen ze zich veilig: ze kunnen altijd bij hun ouders terecht. Juíst als je als ouder iets onprettigs hebt meegemaakt, moet je dit onderwerp niet wegstoppen omdat het jouzelf pijn doet. Maak het bespreekbaar. Maak je kinderen sterk. Blokkeer je echt door je eigen verleden? Weet dan dat het nooit te laat is voor traumabehandeling, ook als jouw nare ervaring jaren geleden is.’