Preverbaal trauma signaleren en behandelen: ‘Hoe jong je ook bent: je lichaam slaat ingrijpende ervaringen op’
Gepubliceerd op: 08 februari 2022
Gedragswetenschappers komen soms in aanraking met kinderen die angsten of gedragsproblemen vertonen, terwijl het niet duidelijk is waar dat vandaan komt. Een uitgebreid diagnostisch onderzoek kan dan wijzen op een preverbaal trauma. Wat is een preverbaal trauma precies? Hoe is dat te signaleren, en is het nog wel te behandelen in de verbale fase? Gedragswetenschappers Nancy Akkermans (regiebehandelaar) en Maartje Hartman (EMDR therapeut) vertellen hierover.
Ingrijpende gebeurtenissen
Regiebehandelaar Nancy kwam laatst nog een casus rondom een preverbaal trauma tegen in een werkbegeleiding met een gedragswetenschapper. Ze vertelt: ‘Deze collega bracht een casus in van een cliënt, een jonge tiener, die gedragsproblemen vertoonde en last van angsten had. De cliënt werd aangemeld via school, maar zowel school als de ouders konden niet begrijpen waar dit gedrag vandaan kwam. Ook het kind zelf kon het niet goed uitleggen. Mijn collega is toen begonnen met diagnostisch onderzoek, waarbij ook altijd wordt gekeken naar mogelijke ingrijpende gebeurtenissen die een kind heeft meegemaakt. Uit gesprekken met de ouders kwam naar voren dat dit kind als baby veel operaties heeft ondergaan. Na elke operatie moesten de ouders elke dag zorgen dat de wonden schoon bleven. Dit was zeer pijnlijk voor de baby, maar moest gebeuren zodat de wonden goed konden genezen.’
Onveilige wereld
‘Het diagnostisch onderzoek loopt nog,’ vertelt Nancy, ‘maar een waarschijnlijke verklaring voor de klachten is dat dit kind, door de medische ingrepen en de pijnlijke wondverzorging, is gaan geloven dat de wereld onveilig is, dat anderen niet te vertrouwen zijn en zelfs je eigen ouders je pijn kunnen doen. Als je als jong kind veel pijnlijke medische ingrepen moet ondergaan en niet begrijpt waarvoor dat nodig is, omdat je er geen woorden voor hebt, is dat een heel beangstigende situatie. Je zenuwstelsel kan je daardoor later bij stress sneller het gevoel geven dat er gevaar dreigt, ook al is dat in de huidige situatie niet zo.’
Lichamelijke herinnering
Een preverbaal trauma ontstaat in de preverbale fase van een kind, dus voordat het kind kon praten. Dat een kind er geen woorden aan kan geven en er geen actieve herinnering aan lijkt te hebben, hoeft niet te betekenen dat er geen sprake is van trauma, weet EMDR-therapeut Maartje. ‘Al kan een kind nog niet praten: het lichaam slaat ingrijpende ervaringen ook op. Dat zie ik duidelijk in de behandeling van preverbaal trauma: een kind zegt zich niets te herinneren, maar bij het oproepen van de ingrijpende gebeurtenis zie je duidelijk fysieke veranderingen. Het lichaam wordt bijvoorbeeld gespannen en verkrampt, of het lijf gaat trillen of schokken.’
Traumatische herinnering activeren
Als er in de diagnostiekfase een vermoeden is van samenhang tussen de klachten en de meegemaakte ingrijpende gebeurtenissen, is behandeling van het onderliggend trauma zinvol. Voor de behandeling is het belangrijk deze traumatische herinnering te activeren. Nancy: ‘We vragen de ouders om een verhaal te schrijven over de ingrijpende gebeurtenis, zo gedetailleerd en zintuigelijk mogelijk. Dus: de operatiekamer was ijskoud, er schenen felle lichten, de dokters droegen blauwe jassen, jij kreeg een mondkapje met een vieze geur erin. Als het verhaal af is, leest de moeder of vader het voor aan het kind in het bijzijn van de EMDR-therapeut. We houden de fysieke reactie goed in de gaten. Vaak zit het kind bij zijn moeder of vader op schoot. Bijzonder is dat zij vaak ook voelen wat er gebeurt in het lijfje van hun kind, bijvoorbeeld een heel snelle hartslag die daarna kalmeert.’
Verwerking door EMDR
Het oproepen van de nare herinneringen gaat gepaard met de EMDR-therapie, legt therapeut Maartje uit. ‘Een preverbaal trauma kunnen we goed behandelen met EMDR-therapie, ook als het kind inmiddels al veel ouder is en goed kan praten. EMDR staat voor Eye Movement Desensitization and Reprocessing. Tijdens de behandeling halen we de herinneringen zo levendig mogelijk naar boven. Tegelijkertijd geven we visuele stimulans met handbewegingen, geluiden of licht. Het kind volgt deze bewegingen nauw met de ogen. Ik vraag het kind: wat komt er op of wat merk je? Vaak zegt het kind weinig negatiefs te voelen, maar zie ik toch uitingen van de fysieke herinneringen. Als ik vraag om bij die fysieke reacties stil te staan en te onderzoeken wat er gebeurt, verandert langzaam de spanning in het lijf.’
Klachten verdwijnen
Maartje: ‘Op die manier proberen we de pijnlijke emoties van de nare gebeurtenis te ontkoppelen. Hierdoor verliest de herinnering haar kracht en wordt de gebeurtenis echt verleden tijd. Na de sessie zie ik vaak een ander kind de ruimte verlaten: opgelucht en een stuk meer ontspannen.’ Nancy: ‘Na de EMDR sessie krijgen de ouders de opdracht om goed in de gaten te houden wat ze merken aan verandering ten aanzien van de klachten en of er iets verandert aan het gedrag. Op de lange termijn zien we de angstklachten en gedragsproblemen vaak verdwijnen. Vroeger werd vaak gedacht dat jonge kinderen ingrijpende gebeurtenissen niet zouden opslaan, tegenwoordig weten we dat dit wel zo is. Als er sprake is van trauma, is snelle behandeling dus gewenst.’